Gebze’de Köy Kültürü ve Manav Türkleri:
Geçmişten Günümüze Bir Yolculuk
Gebze Teknik Üniversitesi’nin (GTÜ) 8 Mart Dünya Kadınlar Günü etkinlikleri kapsamında düzenlediği sergi, yalnızca kadın emeğini değil, aynı zamanda bölgenin köklü kültürel mirasını da gözler önüne serdi. Gebze Köy Kadınları Platformu’nun katkılarıyla gerçekleştirilen etkinlik, Manav Türklerinin tarihine, geleneklerine ve yaşam biçimlerine ışık tuttu.
Bu yazıda, hem serginin önemini hem de Manav kültürünün bölgedeki yerini detaylandırarak, köy hayatının geleneksel unsurlarını ve modern dünyada nasıl bir dönüşüm geçirdiğini ele alacağız.
GTÜ’de Köy Kadınlarının Emeği: Gelenekten Geleceğe
Sergide, Gebze köylerine ait mutfak ve el sanatları ürünleri büyük ilgi gördü. Kadınların özenle hazırladığı sergide şunlar yer aldı:
Yöresel kilim dokumaları
Eski fotoğraflarla geçmişe yolculuk
Yöresel yemekler ve yer sofrası kültürü
Çeyiz sandıkları, kanaviçeler ve nakış işleri
Ramazan ayı için geleneksel sahur yemekleri
Sütlü külçe, dartılı makarna, hoşaf ve şerbet çeşitleri
Tüm bu unsurlar, yalnızca birer sergi ürünü değil; aynı zamanda Manav kültürünün hala ne denli canlı olduğunu gösteren somut kanıtlar. Özellikle yöresel kıyafetleriyle sergiye katılan kadınlar, geçmişin izlerini günümüze taşırken, aynı zamanda kültürün yaşatılması gerektiğini de vurguladı.
Platform Başkanı Ümran Yavaş Tepecik, yaptığı açıklamada amaçlarının Gebze’nin tarih ve kültür değerlerini tanıtmak olduğunu belirtti. Gerçekten de bu tür etkinlikler, sadece bölge insanına değil, Türkiye’nin dört bir yanındaki kültürel miras bilincine de katkı sağlıyor.
Manav Türkleri: Kocaeli ve Gebze’de Bir Kültürün İzleri
Manavlar, Anadolu’ya gelen ilk Türk boylarından biri olarak bilinir. Osmanlı döneminde, yerleşik hayata geçmiş Oğuz Türkleri olarak kabul edilen Manavlar, Kocaeli’nin birçok köyünde hala geleneklerini sürdüren bir topluluk.
Manav köyleri, özellikle Gebze, Dilovası, Kandıra, İzmit ve Karamürsel gibi bölgelerde yoğunlaşmaktadır. Osmanlı Devleti döneminde, bu köylerde yaşayan halk, tarım ve hayvancılıkla uğraşarak devlete sadık bir hayat sürdürmüştür. “Manav” kelimesinin kökenine dair anlatılan ilginç bir hikaye var:
“Osmanlı döneminde, Manav köylüleri ürettikleri sebze, meyve ve hayvansal ürünleri saraya gönderirdi. Azınlıklar, ‘Siz Osmanlı’nın manavı mısınız?’ diye alay ederdi. Ancak Manavlar, bu yakıştırmayı bir onur nişanı olarak görerek, ‘Evet, biz Osmanlı’nın manavıyız’ demişlerdir.”
Bu anlatı, Manav kültürünün devletine bağlı, üretken ve çalışkan bir toplum olduğunu gözler önüne seriyor. Günümüzde bile bu sadık halkın büyük bir bölümü tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlıyor.
Taşköprü: Manav Kültürünün Kalbi
Gebze’ye bağlı Taşköprü bölgesi, tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. 1936 yılına kadar Gebze’ye bağlı bir nahiye merkezi olan Taşköprü, 70’i aşkın köyü içinde barındıran bir bölge olarak dikkat çeker.
Roma dönemine kadar uzanan bir geçmişe sahip olan bu bölge, adını MS 50 yılında Romalılar tarafından yapılan kemerli bir köprüden almıştır. Kurtuluş Savaşı’nda da stratejik bir öneme sahip olan bölge, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ancak özünü, yani Manav kültürünü korumayı başarmıştır.
Bugün hala Taşköprü ve çevresinde yaşayan Manav köylüleri, geleneksel tarım yöntemlerini sürdürmekte ve kültürel miraslarını yeni nesillere aktarmaktadır.
Manav Kültüründe Evler, Yemekler ve Giyim Tarzı
Manav köylerinde “çandı ev” olarak bilinen ahşap mimari yapılar, bölgenin en dikkat çekici unsurlarından biridir. Depreme dayanıklı olan bu evler, Anadolu’nun geleneksel Türk mimarisinin izlerini taşır.
Manav mutfağı ise karbonhidrat ağırlıklıdır. İşte en bilinen Manav yemekleri:
Malay: Mısır ve buğday unundan yapılan ve pekmezle tüketilen bir yiyecek.
Mancarlı pide: Ispanak, gezicek otu, efelik gibi bitkilerle hazırlanan geleneksel pide.
Dartılı makarna: Yoğun emekle hazırlanan bir hamur işi.
Dümbüldek suyu: Şifalı olduğu söylenen ve böbrek taşlarına iyi geldiği bilinen bir kaynak suyu.
Manav giyiminde ise keten dokuma ön plandadır. Özellikle kadınlar, çeyizlerinde el dokuması kumaşları kullanırken, geleneksel mintan ve şalvarlar da yaygındır.
Manav Kültürü Üzerine Bilimsel Çalışmalar
Manav kültürü üzerine yapılan akademik araştırmalar, bu topluluğun Oğuz kökenli olduğunu ve yerleşik hayata geçtikten sonra kendi kültürünü koruduğunu gösteriyor.
Sakarya Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kenan Acar, Manavların dil yapısının Göktürk Kitabeleri ile benzerlik taşıdığını belirtmiştir. Ayrıca, Manav kültürünün Osmanlı’dan günümüze kadar değişime uğramadan geldiği bilimsel olarak da ortaya konmuştur.
Bugün hala bu kültürün izlerini Kocaeli, Sakarya, Bursa, Balıkesir ve Zonguldak gibi bölgelerde görmek mümkündür.
Sonuç: Kültürel Mirasımıza Sahip Çıkmalıyız
Gebze Teknik Üniversitesi’nde düzenlenen sergi, yalnızca köy kadınlarının emeğini değil, aynı zamanda Manav kültürünün ne kadar güçlü ve köklü bir geçmişe sahip olduğunu gözler önüne serdi.
Ancak, şehirleşme ve modernleşme ile birlikte bu kültürel mirasın unutulma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu da unutmamak gerekir. Bu noktada, yerel yönetimlerin, akademisyenlerin ve halkın iş birliği yaparak Manav kültürünü yaşatması büyük önem taşımaktadır.
Kocaeli ve Gebze’nin Manav kültürü, Türk tarihinin en önemli taşlarından biridir. Geleneksel mutfaktan, ev mimarisine, tarımdan el sanatlarına kadar uzanan bu kültür, geçmiş ile gelecek arasında güçlü bir köprü kurmaktadır.
Bu yüzden, bu mirasa sahip çıkmak hepimizin görevi olmalıdır.
